Peter Lubbers maakte ons hierop attent en stuurde deze bijdrage.
Hakhout is een bos bedrijfsvorm, die al in trek was vanaf de middeleeuwen.
Het houdt in, dat de bomen worden afgehakt (tegenwoordig gezaagd) en dan het volgend jaar weer aan alle kanten uitlopen. Dit geschiedde honderden jaren lang en dan voornamelijk met soorten als eiken, essen elzen enz.
Met knotten speelde zich hetzelfde proces af, maar dan op 1.5 of 2 meter hoog. Beuken werden zelden hiervoor gebruikt. Ze zijn te wispelturig als ze weer uitlopen op de stam, in tegenstelling tot de eerder genoemd bomensoorten.
In de achttiende eeuw ontstond er naast de bestaande gebruiksvormen van hakhout een tijdelijke neventrend van beukenhakhout, vooral op de Noordwest Veluwe. De beuken bieden namelijk prima brandhout en het perfecte houtskool voor ijzersmelterijen. Bovendien werd de beukenmast in de herfst waarschijnlijk door varkenshouders gebruikt om hun varkens vet te ”masten”. (Daar komt het spreekwoord ook vandaan).
Rond de negentiende eeuw werd eikenschors het toverwoord. De beuken werden al gauw niet meer als hakhout en knotvorm gebruikt en aangeplant. Vandaar dat de oude relicten vandaag de dag zulke enorme stammen en takken als stille getuigen hebben.. De bomen in kwestie zijn qua leeftijd waarschijnlijk grofweg in te delen tussen de 200 en 250 jaar oud. Sommige misschien nog wel ouder.
Ze zijn niet alleen bijzonder vanwege hun verschijningsvorm. Ze zijn ook bijzonder om hun vermoedelijke ”oorspronkelijk” inheemse achtergrond. Je hebt – zeg maar – beuken en ”beuken.”
De meeste bomen die tegenwoordig worden aangeplant zijn wel inheems, maar ze komen oorspronkelijk niet uit Nederland maar van een kwekerij uit Duitsland bijvoorbeeld .
In dit geval bestaat de kans, dat de beuken echt autochtoon zijn: de boomsoort is inheems (komt hier van oorsprong vandaan). Mogelijk is ook een echte Nederlandse genen bron (oorspronkelijk inheems of autochtoon genoemd). Dat is erg zeldzaam!
Deze bomen hebben dus van hun voorouders een genenpakket meegekregen die het Nederlandse klimaat en allerlei andere factoren door de eeuwen heen hebben doorstaan en dus geïntegreerd in de overlevingsstrategie.
Een hint dat deze bomen van een ander kaliber zijn als de niet oorspronkelijke beuken wordt duidelijk geïllustreerd in de zomer van vorig en dit jaar. Daarin legden vele beuken het loodje door de droogte, maar ik moet de eerste oude hakhoutbeuk nog zien bezwijken aan dergelijke abiotische factoren!
Ook buiten onze grenzen zijn er vele voorbeelden van beuken als hakhout of knotboom te vinden. Bijvoorbeeld in Het Zwarte Woud, en Baskenland. In Engeland is Epping forest een bezoekje meer dan waard. Daar staan enorme beuken, die in de loop der jaren als achtergrond dienden voor menig Hollywoodproductie waaronder Blackadder en de Harry Potter saga.
In het buitenland wordt nu geprobeerd de oude knotbeuken weer te van de oude zware takken te ontdoen. Dan kunnen ze weer als vanouds opnieuw uitlopen. Dat gebeurt met wisselend succes, want de bomen zijn daar al minstens 150 jaar niet meer gekapt of geknot.
Ik zou het dan ook niet aanraden. Al was het alleen al, omdat onze beuken niet in zulke grote aantallen als in bijvoorbeeld in Engeland voorkomen. We kunnen ons niet veel verlies door uitval veroorloven! De bomen dienen vandaag de dag bovendien als unieke biotoop voor vele insecten vogels en schimmels. Een compleet andere functie, dus gewoon laten staan.
in het buitenland hebben deze bijzondere beuken veelal een beschermde status zoals bijvoorbeeld in Engeland waar dergelijke beuken vaak in SSSI´s (Sites of Special Scientific interest) staan en hierdoor worden beschermd en gekoesterd.
In Nederland Is van een dergelijke beschermde status tot op heden – vreemd genoeg – geen sprake. Zelfs niet in een tijd, waarin iedereen de mondvol heeft van klimaatverandering en soortenverlies op globale schaal..
Ik sluit af met een leuk detail; het is namelijk een feit dat beuken ansich altijd al een belangrijke link hebben gehad met Nijkerk en omgeving denk aan Familienamen en Toponiemen als Bokhorst of Bokkers die direct afgeleid zijn van Beuken-horst die weer afgeleid zijn van het oud Saksische Bok, Bochurssi en Bockehurst (een horst is een verhoging meestal op zandgrond waar beuken staan)
De Rode beuk op de Brink was een Nijkerks fenomeen te noemen maar de hier beschreven beuken verdienen wat mij betreft op zijn minst evenveel aandacht!
bijdrage van Peter Lubbers
