Hans den Haan over de oorlog

Foto:

De lente is van start gegaan. Maar het lukt niet om ervan te genieten.

Er hangt een diepe schaduw over ons vrolijkheidsgevoel. Oekraïne.

Wat de lente en de natuur betreft leven wij, als mens, in een luxepositie. Want hoe mooi en aantrekkelijk wij de natuur ook vinden, voor de dieren in het wild is het minder leuk. In de natuur vinden we immers het een en ander aan geweld van dier tegenover dier. Zo is de natuur. Het is eten of gegeten worden. Al worden nogal eens vooral de zwaksten opgepeuzeld.

Ik ga ervan uit dat de mens evenzogoed een dier is. Zo zie ik het. Desmond Morris schreef er een leuk boek over. “De naakte aap”. Dat is beslist de moeite waard om te lezen.

Wij mensen beschikken natuurlijk over een denkvermogen. Maar dat is bij sommige dieren ook het geval, zij het in mindere mate. Zoals bij mensapen en sommige kraaiensoorten. Althans daar lijkt het wel op. Maar goed, de verschillen zijn groot. Maar we zijn zeker een dier met instincten. Al kan ik hier de nodige discussie verwachten. Want lang niet iedereen is het hiermee eens.
Maar behalve instincten heeft de mens nog iets anders: het vermogen geen gehoor te geven aan z’n instinctieve drijfveren. En wij beschikken over inlevingsvermogen en liefde voor de medemens. Dat is belangrijk om te zeggen. Maar niet iedereen beschikt daarover. Sommige mensen hebben een gewetensstoornis.

Poetin bijvoorbeeld.

Maar als het erop aankomt handelen wij (volgens mij) in de basis, vanuit onze instincten, net als de andere dieren. Het zit dus in ons DNA. Weliswaar hebben we onze beschaving en ons rationele denken. Maar onze biologische natuur is de diepere grond van oorlogen en burenruzies, rassendiscriminatie, achterstelling van vrouwen, sociale ongelijkheid, uitbuiting, zondebokverklaring en veel andere ellende die we elkaar aandoen. Daar ben ik zeker van overtuigd.
Ik heb daar een interessant boek over geschreven (vind ik zelf), dat onlangs weer opnieuw is uitgegeven. Daarom dat ik er een beetje over uitweid. Maar ik ga geen reclame maken voor mijn boeken.

Ook chimpansees kunnen verregaande agressie vertonen tegenover leden van een andere groep. Dat is hun oorlog. Ik kan me nog goed het filmpje herinneren over een groepje chimps, die een indringer van een andere groep met z’n allen doodsloegen. Vrouwtjesdieren zijn wel welkom, omdat het DNA ververst moeten worden. Maar ze worden pas in de groep opgenomen na een intensieve keuring. En als ze niet slagen, dan worden ze weggepest. Ook pestgedrag zit in ons DNA. Het gaat erom de zwaksten in de groep buiten te sluiten en te verwijderen. Dat is goed voor de groep als geheel als het om overleven gaat. Of zoals men dat in de biologie zegt: goed voor de soort.
Agressie aangeboren of aangeleerd? Aangeboren, maar een vredelievende opvoeding kan er veel aan veranderen.

Maar, en daar gaat het me nu even om, ik beschouw oorlog als een biologisch verschijnsel. Het is in de grond het dier in de mens. Dat is wat Poetin de eerste impuls geeft om zo’n oorlog te beginnen, los van wat voor verhaal hij er vervolgens aan vastplakt om het, vanuit zijn visie, te rechtvaardigen. Het gaat er in de eerste plaats om hoe zijn hersenen werken op basis van zijn instincten. En zijn gewetensstoornis natuurlijk.

Het is triest dat sommige mensen die uit het verkeerde hout gesneden zijn, zoveel macht hebben. Of althans zich hebben toegeëigend. Maar goed, we kennen inmiddels de psychologische analyses met betrekking tot Poetin.
“Macht en rijkdom abnormaliseren”, vertelde psychiater Damiaan Denys in NOS Met het Oog op Morgen. De machthebbers tonen impulsiever gedrag, kunnen risico’s minder goed inschatten en blijken minder empathisch dan het overgrote deel van de maatschappij. Het brengt ook veranderingen in de hersenen met zich mee. Dat is wat we bij veel machthebbers in de wereld zien. Maar bij velen gelukkig ook niet. Die kunnen de macht aan.
Daarbij komt dat Poetin feitelijk in een zelfgekozen isolement leeft. Zo kan hij met gemak een eigen wereldje creëren. Het doet denken aan Lodewijk de zestiende. Als hij door zijn paleis liep, dan wilde hij geen personeel zien.

Poetin verlangt weer naar het groot-Russische rijk. Oekraïne beschouwt hij sowieso als een deel van Rusland. Het is voor hem een kind dat hem is afgepakt. En de huidige regering van Oekraïne is voor hem de kidnapper. Hier hebben voor hem de emoties elke rationaliteit overspoeld. Daar komen zijn waanideeën vandaan over een nazistisch regiem, dat de Russen in het land ernstig achterstelt. Hier regeert louter het instinct. Dat geeft zijn ideeën over Oekraïne voeding en kracht en zet hem ertoe aan een oorlog te beginnen.
En nu zijn we bang voor de atoombom. Dat waren we ook in de jaren zestig (van de vorige eeuw). Er was de koude oorlog. Ook op warme dagen was hij koud. Ook toen leefden mensen in angst voor een atoomvernietiging. The final countdown. Maar voor zover ik me het kan herinneren toch niet zoals nu. Alhoewel het bijna een keer is misgegaan. We hebben het aan een Russische officier te danken dat hij “nee” zei toen hij door een of andere vergissing het bevel kreeg een atoombom te lanceren. Ook schijnt er ooit een UFO een lanceer-installatie te hebben platgelegd. Het klinkt onwaarschijnlijk. Maar het personeel dat erover vertelt klinkt zeer overtuigend.
Ik was in die tijd, de jaren zestig, zeventig, tachtig, een vurig pacifist. In 1981 protesteerde ik in Amsterdam tegen de kernwapens. Een half miljoen mensen op het museumplein in protest. Ik kreeg het op een bepaald moment benauwd in de meute. Ik dacht als het tot gedrang komt, dan moet ik in een lantaarnpaal klimmen. Dus ging ik zo dicht mogelijk bij een lantaarnpaal staan. Maar uiteindelijk ben ik voortijdig vertrokken. Maar ik was niet minder gemotiveerd voor het protest. Het pacifisme overigens heb ik al lang verlaten. Het is niet realistisch.

En nu zijn we zeer betrokken bij de oorlog in Oekraïne. Dat komt niet alleen omdat het in Europa ligt, maar ook omdat we ons zo goed kunnen inleven in dit volk. We zien mensen zoals wijzelf. En dat geeft toch een beetje het gevoel: het had ook ons kunnen gebeuren. Bovendien levert deze oorlog ook gevaar voor ons op. Anders dan met de oorlog in Syrië of Jemen. En deze oorlog is zo onrechtvaardig.
We worden ons nu meer bewust van wat oorlog werkelijk is. Dat is shock. Het wordt nu echt reëel. In één klap is dat beeld van de grote vrede, ondanks oorlogen elders in de wereld, verstoord. Alhoewel er natuurlijk ook veel mensen emotioneel betrokken zijn bij andere oorlogen. Maar als het voor onze voordeur gebeurt, dan is dat toch anders.

Maar goed, de lente komt. De kikkers zitten alweer vrolijk kleine brulgeluidjes te maken in m’n vijver, in de wetenschap dat ik, indien aanwezig, elke reiger in mijn tuin op pacifistische wijze zal wegjagen. Zij zijn zich van geen wereldpolitiek bewust, die kikkers. Het is haast benijdenswaardig.
Maar wij moeten toch af en toe maar eens proberen niet de hele tijd aan die oorlog te denken. Ik vind het moeilijk.

Klik op de banner en ga naar “Kiezen voor Nijkerk
Het nieuws van nijkerk.nieuws.nl gemakkelijk volgen? 
Like dan ook onze Facebookpagina, 
volg ons op Twitter of LinkedIn en Instagram of krijg gratis onze dagelijkse of wekelijkse nieuwsbrief.
Adverteren op nijkerk.nieuws.nl neem dan contact op Leo Christiaens voor de prijzen en mogelijkheden. 
Zijn telefoonnummer: 06-11087527, zijn mailadres: [email protected]
Aanmelden nieuwsbrief
Cookieinstellingen