Cultuurhistoricus René van Stipriaan somber over Nederland

16 okt , 18:51 • Cultuur

2025-10-16 René van Stipriaan in bibliotheek Nijkerk

In de aanloop naar de verkiezingen schetst literair-historicus René van Stipriaan op uitnodiging van de Bibliotheek in Nijkerk op dinsdag 15 oktober een somber beeld van het huidige Nederland.

Zijn onze democratie en rechtsstaat nog veilig?

Van Stipriaan gaat in op zijn nieuwe boek ‘Afscheid van het oude Nederland’, met als ondertitel: Kunnen we onze democratie nog redden?’ Hij beschrijft een Nederland dat na de Tweede Wereldoorlog hard werkt aan de wederopbouw. Iedereen profiteert van groei en welvaart, kinderen krijgen het beter dan hun ouders.
In de jaren ’70 en ’80 begint de verzorgingsstaat te piepen en te kraken. Neoliberalisme komt op, de markt wordt steeds belangrijker. Belangrijke diensten als energie, post en zorg worden overgelaten aan commerciële partijen.

Toename ongelijkheid

Van Stipriaan laat een tabel zien van het Centraal Bureau voor Statistiek. Hieruit blijkt dat de verschillen tussen arm en rijk al jarenlang groter worden. Bedrijven en ondernemers betalen steeds minder belasting. Maar gewone werknemers en mensen met een uitkering of pensioen profiteren daar niet van. Van Stipriaan: ‘Dit leidt tot winnaars en verliezers, en dit leidt weer tot onvrede. Populisten maken hier gebruik van.’

Vijf stellingen over Nederland

René van Stipriaan is neerlandicus en schrijver van meer dan vijftien boeken. Vooral zijn boek De zwijger over het leven van Willem van Oranje viel in de prijzen.

Vanavond vertelt hij zijn verhaal aan de hand van vijf stellingen. Hij legt uit hoe polarisatie – de tegenstellingen tussen mensen - onze democratie verzwakt. Ook maakt hij zich zorgen over het gesol met de waarheid en de destabiliserende werking van social media en grote techbedrijven. Van Stipriaan: ‘De onafhankelijkheid van democratische instellingen wordt steeds vaker in twijfel getrokken. En in het migratiedebat ontbreekt vaak elke nuance. Als je hier in Nijkerk iemand op straat ziet en denkt dat het een asielzoeker is, is het meestal een arbeidsmigrant.’

Stellingname voor analyse

Ook laat hij zien dat politici vaak al een mening hebben nog voor ze een analyse hebben gemaakt. Een ‘voetbalrel’ wordt direct geduid als integratieprobleem, antisemitisme of jodenhaat. En ten slotte benadrukt hij dat we als Nederland onze grote problemen als veiligheid, digitale onafhankelijkheid en migratie onmogelijk alleen kunnen oplossen. Daar hebben we Europa voor nodig.

Is er nog hoop?

Op de vraag ‘is onze democratie nog te redden’, zegt Van Stipriaan geen volmondig ja. Iemand uit het publiek vraagt of het onderwijs misschien een oplossing kan zijn? Maar ook daar is Van Stipriaan somber over. ‘Het onderwijs heeft er veel taken bijgekregen. Daardoor leren kinderen niet meer goed lezen, schrijven en rekenen. Wat dit betreft bungelen we onderaan in Europa. Een op de drie 15-jarigen leest en schrijft niet goed genoeg om mee te doen in de maatschappij. Zo ontneem je jongeren hun kansen. Het is schandelijk dat we dit onze kinderen aandoen.’

Rechtstaat respecteren

Bezoekers die bij Cilia van Leeuwen van Primera zijn nieuwe boek hebben gekocht, kunnen dit door de auteur laten signeren. Op weg naar huis kunnen ze alvast nadenken op welke partij ze op 29 oktober gaan stemmen. Wat Van Stipriaan betreft wordt dat een partij die niet polariseert om de onvrede aan te wakkeren, geen loopje neemt met de waarheid en de rechtsstaat respecteert.

Bijdrage van Ben de Graaf